اعتیاد و علت شناسی آن (قسمت دوم)

در قسمت قبلی اعتیاد را تعریف کردیم و میزان شیوع آن در گروه های مختلف جامعه ارائه دادیم. با ادامه مبحث اعتیاد همراه آزمودنی باشید تا اعتیاد را در نظریات بزرگ روانشناسی بررسی کنیم.

اعتیاد و ارتباط با صفات روانشناختی

در این رابطه، یکی از عواملی که می تواند با اعتیاد و آمادگی به آن رابطه داشته باشد هیجانات و بالاخص هوش هیجانی است؛ چرا که رابطه بین هوش هیجانی پایین و رفتارهای اعتیاد برانگیز نشان داده شده است (ترینداد، آنگر، چو و جانسونه، ۲۰۰۴؛ پار کر، تیلور، استابروک، شل و وود ۲۰۰۸).

هوش هیجانی، توانایی تشخیص هیجان خود و دیگران و تنظیم هیجانها در موقعیتهای اجتماعی است (کزوارا و بلوک، ۲۰۰۹). همچنین، هوش هیجانی به توانایی شناسایی و تشخیص مفاهیم و معانی هیجان ها، روابط بین آن ها، استدلال کردن و حل مسأله اشاره دارد (مایر، کاروسو و سالووی، ۲۰۰۰).

افراد با هوش هیجانی بالا در مواجهه با وقایع استرس آمیز از توان مقابله مؤثرتر برخوردارند، زیرا هیجانات خود را دقیق تر درک و ارزیابی می کنند، می دانند چه موقع و به چه نحوی احساساتشان را بروز دهند و می توانند حالات خلقی خود را تنظیم نمایند (سالووی، مایر و کاروسو، ۲۰۰۲).

در همین رابطه، پژوهش ها نشان دادند که کاربرد برخی از برنامه های آموزشی در زمینه افزایش هوش هیجانی می تواند به افراد با نگرش مثبت به اعتیاد، کمک کند تا با مدیریت رویدادها و مشکلات بد، تمایل به اعتیاد را در خود کاهش دهند (خانمحمدی، همایونی، موسوی، امیری و نیکپور، ۲۰۰۹).

سنجش اعتیاد 

برای سنجش اعتیاد پرسشنامه های گوناگونی طراحی شده است که برخی از آنها را میتوانید مشاهده و دانلود نمایید:

پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ ۲۰ سوالی

پرسشنامه نگرش نسبت به اعتیاد

پرسشنامه اعتیاد (APS) 89 سوالی

پروپوزال مقایسه میزان اثربخشی«حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد»و«هیپنوتراپی» در درمان اختلالات اعتیادی

و موارد بیشتر 

اعتیاد در نظریه های روانشناسی

بررسی های بسیاری انجام شده تا مشخص شود چه عوامل فردی و غیر فردی فرد را به مصرف مواد بر می انگیزاند. کاپلان و سادوک در سبب شناسی سوء مصرف مواد به نقش عوامل رفتاری، ژنتیکی و روان پویشی اشاره کرده اند. در نظریه های روان پویشی و خصوصا فروید به تثبیت در مرحله دهانی اشاره شده و بین ساختار شخصیتی متغیر و الکلیسم رابطه جالبی مشاهده کرده است.

نظریه های رفتاری بر رفتار مواد طلبانه تأکید دارند و در نظریه های ژنتیک بر پایه ژنتیکی در پیدایش سوء مصرف مواد تأکید شده است (کاپلان و سادو کی، ۱۳۷۶، ج ۲ ص ۱۸).

بر پایه نظریات فوق، پژوهش های متعددی به نقش عوامل شخصیتی و روانی، عوامل اجتماعی و محیطی و تأثیر آن بر گرایش به اعتیاد اشاره کرده اند.

محسنی تبریزی و همکاران (۱۳۸۹) در یک فراتحلیل با بررسی ۴۹ اثر تحقیقی با رویکرد روانی – اجتماعی مربوط به پیشگیری از سوء مصرف مواد در داخل، طی سال های ۱۳۸۴ – ۱۳۷۰ و با توجه به تعدد متغیرهای مستقل اثرگذار بر گرایش به سوء مصرف براساس ضرائب اثر گذاری درجه بندی کوهن به ترتیب میزان های تأثیر متغیرهای آموزش مهارتهای زندگی و مقاومت اجتماعی و گروه همسال و نوع دوستان، آگاهی از اثرات مواد، کیفیت مناسبات و روابط فامیلی، عوامل خلقی و شخصیتی و جابجائی های مکانی و مهاجرت، سن، نظارت و کنترل والدین و بیماری افسردگی، متغیرهای رفتاری شخصیتی، تعاملات درون گروهی و عملکرد تحصیلی ، تاثیرات فیلم و کاریکاتور، عوامل خانوادگی و وضعیت فعالیت اقتصادی، گروه درمانی و اعتیاد، سابقه اعتیاد در خانواده، اعتیاد پدر و حساسیت در روابط متقابل و سرند اختلال همراه و آگاه سازی از طریق پوستر و کاریکاتور به عنوان عوامل موثر بر رفتار اعتیادی در مطالعات مرور شده مطرح اند.

نقش خانواده و سایر عوامل در میزان اعتیاد

براساس پژوهش فروتنی و همکاران (۱۳۸۴)  ۷/۶۹ درصد دانشجویان عقیده داشتند، اعتقادات مذهبی یک عامل بازدارنده مهم در برابر اعتیاد است. نتایج یک تحقیق نشان می دهد هر چه ارتباطات درون خانوادگی ضعیف یا مختل، تحریفات شناختی بالا و موانع محیطی اندک باشد، گرایش به مصرف مواد افزایش می یابد (شعاع کاظمی، ۱۳۹۰)

نتایج بررسی دیدگاه مصرف کنندگان مواد در پژوهشی دیگر نشان داد که در زمینه عوامل فردی، رفع احساس تنهایی و انزوا (۳۶ درصد) در زمینه عوامل خانوادگی، روابط نامناسب والدین با فرزندان (۵/۱۷ درصد) در زمینه عوامل اجتماعی، وجود دوستان معتاد (۵/۳۵ درصد)، در زمیه عوامل اقتصادی، بیکاری (۶/۳۴ درصد) و در زمینه عوامل فرهنگی، نداشتن تفریحات و سرگرمی سالم در اوقات فراغت (۴/۴۰درصد) به ترتیب دارای بیشترین اهمیت بوده است(شرق و همکاران، ۱۳۹۰).

در مطالعه دیگری وضعیت تأهل، نگرش نسبت به مصرف سیگار، جنسیت، داشتن دوست سیگاری، مذهبی بودن، معدل تحصیلی ترم گذشته و حمایت عاطفی خانواده پیش بینی کننده های سودمند برای سیگاری شدن (۰۵/۰>p) و متغیرهای استان محل سکونت، جنسیت، داشتن دوست قلیانی، نگرش نسبت به مصرف قلیان، بومی و غیربومی بودن، معدل تحصیلی و حمایت عاطفی خانواده پیش بینی کننده سودمند قلیانی شدن (۰۵/۰>p) بودند(ترقی جاه و همکاران، ۱۳۸۹).

بیشترین درصد دانشجویان مورد مطالعه انگیزه گرایش به سیگار و سایر مواد مخدر را تقلید از دوستان و همرنگ جماعت شدن ذکر کرده اند (سیام، ۱۳۸۵).

نتایج مطالعه دیگری که در روستاهای اهواز انجام شده حاکی از آن است که گسترش بیکاری، دسترسی آسان به مواد مخدر، و ارتباط با افراد معتاد تأثیرات منفی به دنبال دارد و احساس آسایش و احترام، گرایش دینی جوانان، و دلبستگی به خانواده فرد را از تمایل به مواد مخدر دور نگه می دارد (سام آرام و همکاران).

منابع

کرمی زاده، بهنام؛ زرگر، یدالله؛ مهرابی زاده هنرمند، مهناز(۱۳۹۲). اثربخشی آموزش هوش هیجانی بر آمادگی اعتیاد در دانشجویان پسر. مجله روان شناسی اجتماعی سال هشتم، شماره ۲۹، صص. ۴۳- ۳۳

دهکردیان، پریسا؛ دلاور، علی و جلی، حمیدرضا(۱۳۹۰). ساخت و هنجاریابی آزمون تشخیص افراد در معرض اعتیاد در بین دانشجویان دانشگاههای دولتی تهران. فصلنامه اندازه گیری تربیتی شماره ۲، سال دوم، پاییز و زمستان ۹۰