انگیزش، مبانی نظری و ابزارهای سنجش انگیزش

نظریه های مختلف انگیزش در تبیین چرایی رفتار، پاسخ های متفاوتی ارائه می دهند. پاره ای از آنها انسان را موجودی منفعل در نظر میگیرند که تحت تأثیر سائقها، مشوق ها و محرک های محیطی رفتار می کند و پاره ای دیگر، انسان را موجودی فعال می دانند که خود، رفتارش را  تعیین می کند. نظریه های دسته اول را می توان نظریه های ماشین گرایانه نامید و نظریه سائق را شاخص ترین نظریه از میان این نظریه ها معرفی کرد. نظریه های دسته دوم را می توان نظریه های انسان گرایانه نامید و نظریه  خودمختاری (Self determination theory) را که اساس پژوهش حاضر بر آن است به عنوان نمونه ذکر کرد.

شاید در فرصتی مناسب بتوان تبیین نمود که نظریه  خودمختاری چگونه در فلسفه ۲۵۰۰ ساله بشری ریشه دارد و یا به بررسی زمینه های علمی صدساله این نظریه  پرداخت و بیان نمود که نظرات جیمز (Jannes. W.) و ورود ورث (Woodworth) آنجا که مسأله اراده، خواست، و درون انگیختگی را مطرح می کنند، پس از افولی هشتاد ساله که توسط فروید (.Freud , S) و رفتارگرایان امریکایی بر آنها تحمیل شد، چگونه دوباره در نظریه خودمختاری تجدید حیات نمودند. همچنین شاید بتوان تشریح نمود که نظریه سائق چگونه اوج گرفت و در این امر، بسیاری از پژوهش های مخالف را نادیده انگاشت. چه، یک انقلاب علمی همانند هر انقلاب اجتماعی، علاوه بر بعد شناختی،  دارای بعد عاطفی نیز می باشد و این بعد عاطفی است که باعث می شود پژوهش های مخالف تا مدتی نادیده گرفته  شوند و نیز نشان داد که چگونه کلارک هال (Hull, C.L.)  همان که روزی بعد از فروید در صدر مهم ترین چهره های تاریخ روان شناسی در پنجاه سال اول تاریخ این رشته قرار داشت (۱)، با نظریات کسانی چون برلاین (Berlyne)،  والکر (Walker)، هارلو (Harlow)، می یر (Meyer)، وایت (. White , R )، هایدر(Heider)، دی چارمز (.Decharms, R) و نهایتا دسی (.Deci, E.L ) و ریان (Ryan, R.M.) از صدر به زیر کشیده شد. چنین امری در حوصله این نوشتار نیست،  اما این اشاره زمینه را برای ورود به بحثی فشرده درباب نظریه خودمختاری آماده می سازد. نظریه خودمختاری از مبانی چندی تشکیل شده که مهم ترین آنها عبارتند از:

الف) نظریه ارزیابی شناختی(Cognitive evaluation theory)

زیربنای نظریه خودمختاری، نظریه ارزیابی شناختی است که برای اولین بار توسط دسی در ۱۹۷۵ مطرح شد [۲]۔ نظریه ارزیابی شناختی بر این فرض مبتنی است که انسان به صورت درونی به شایستگی و خودمختاری نیاز دارد و لذا انگیزش درونی وی با تغییر یافتن احساس شایستگی و خومختاری تحت تأثیر قرار می گیرد»

ب) فرایند انسجام (Integrative Process)

 یکی از نکات کلیدی در نظریه خودمختاری، فرایند انسجام است که خود از دو فرایند تفکیک (Differentiation) و یکپارچه سازی (Integration) تشکیل می شود. تفکیک عبارت است از تقسیم ساختارهای کلی درونی فرد به عناصر اختصاصی تر، و یکپارچه سازی به معنای ترکیب این ساختارهای درونی است. به طور مثال، مفهوم مادر ابتدا برای نوزاد یک مفهوم کلی است. اما به تدریج که کودک بزرگتر می شود، براساس تجاربش در مورد مادر، این مفهوم را برای خود تفکیک می کند. مادر گاهی کودک را ارضا و گاهی محروم می کند. لذا مفهوم مادر برای کودک به دو مفهوم مادر خوب و مادر بد تفکیک می شود. اما براساس فرایند یکپارچه سازی، همزمان با رشد کودک، این عناصر تفکیک شده با هم هماهنگ می شوند تا مفهوم مادر به عنوان یک فرد شکل بگیرد (۲)

ج) انگیزش درونی دسی و ریان

 در نظریه خودمختاری، انگیزش درونی را همان گونه که در ادبیات پژوهشی روان شناسی به کار رفته، مورد استفاده قرار داده اند. بر این اساس «انگیزش درونی بدین معنا است که فرد فعالیتی را به خاطر رضایت، خشنودی، علاقه، پاداش و لذت درونی و ذاتی انجام می دهد و فقط نفس عمل مهم است»

د) انگیزش بیرونی و مفهوم درونی سازی

 بسیاری از رفتارها درون انگیخته نیستند، بلکه تحت تأثیر فشار دنیای بیرون صورت می گیرند. دنیای بیرون فرد از طریق والدین، معلمین و سایر افراد اجتماعی خواست ها و محدودیت های خود را بر فرد اعمال می کند. این خواست ها به رغم آن که درون انگیخته نیستند، برای کارکرد مؤثر در زندگی اجتماعی ضروری هستند.

برای سنجش انگیزش ابزارهای مختلفی طراحی شده است که تعدادی از آنها عبارتند از: پرسشنامه انگیزش تحصیلی والرند،پرسشنامه مقیاس انگیزش تحصیلی “فرم دبیرستانی”،پرسشنامه انگیزش تحصیلی هارتر،پرسشنامه انگیزش پیشرفت (ACMT)،پرسشنامه انگیزش پیشرفت تحصیلی حسینی